واکسن سل به طور مرموزی از شخص در برابر بسیاری از بیماری ها محافظت می کند. اکنون می دانیم چرا!
وقتی به نوزادان کشورهای آفریقایی گینه بیسائو و اوگاندا واکسن سل داده شد، اتفاق قابل توجهی رخ داد.
به جای اینکه واکسن شخص را فقط در برابر باکتری های هدف یعنی مایوک باکتریوم توبرکلوزیس ( سل) محافظت کند، واکسن سل محافظت گسترده ای در برابر طیف وسیعی از عفونت های نامرتبط از جمله عفونت های تنفسی و عوارض جدی مانند عفونت خونی ارائه می دهد.
محققان استرالیایی اکنون مکانیسم بیولوژیکی را در پس اثرات خارج از هدف واکسن سل کشف کردند.
این تیم واکسن Bacille Calmette-Guérin (BCG) را روی ۶٣ نوزاد ظرف ده روز پس از تولد آنها تزریق کردند و پیشرفت آنها را با یک گروه کنترل متشکل از ۶٧ نوزاد که واکسن BCG دریافت نکردند مقایسه کردند.
محققان از نوزادان نمونه خون گرفتند و گلبول های سفید در حال گردش خون به نام مونوسیت ها را در هر دو گروه بررسی کردند.
مونوسیت ها بخشی از سیستم ایمنی ذاتی بدن انسان هستند که اولین خط دفاعی در برابر عوامل بیماری زا را فراهم می کند و مختص هیچ بیماری خاصی نیست.
با نگاهی به این مونوسیت‌ها، محققان تفاوت‌های اپی ژنتیکی متمایز (تغییرات در نحوه بیان ژن‌ها یا کنترل ژن‌های فعال و غیرفعال شدن) را بین گروه واکسینه‌شده و گروه واکسینه نشده یافتند که به‌طور متوسط حدود ١۴ ماه پس از واکسیناسیون ادامه داشت.
در نوزادان واکسینه شده، واکسن BCG مونوسیت‌ها را دوباره برنامه‌ریزی کرد یا «آموزش داد» که به طور کلی به پاتوژن‌ها پاسخ دهند و این اثر اپی ژنتیکی بیش از یک سال پس از واکسیناسیون به نسل بعدی مونوسیت‌ها منتقل شد.
به گفته محققان، این مکانیسمی است که در پس اثر محافظتی گسترده واکسن های BCG در کشورهای آفریقایی دیده می شود.
این تحقیق برای اولین بارنشان داد که چگونه واکسن BCG می تواند اثرات طولانی مدت بر سیستم ایمنی نوزادان داشته باشد.
محققان همچنین از یک تست آزمایشگاهی برای بررسی جزئیات این تغییرات اپی ژنتیکی استفاده کردند.
آنها مونوسیت ها را از بزرگسالان سالم جدا کردند و سلول ها را در معرض دو نوع واکسن BCG قرار دادند و تغییرات مشخصی را در انواع مختلف تغییرات اپی ژنتیکی تشخیص دادند.
مونوسیت ها با استفاده از گیرنده های سطح بیرونی سلول به پاتوژن ها پاسخ می دهند.
هنگامی که این گیرنده‌ها با یک پاتوژن تماس می‌گیرند، سلول مونوسیت را تحریک می‌کند تا پاتوژن را بخورد (فاگوسیتوز)، که همچنین باعث ایجاد زنجیره‌ای از رویدادها در داخل سلول میشود که در آن یک پروتئین پروتئین دیگری را فعال می‌کند و به همین ترتیب، تا زمانی که این باعث تغییر در بیان ژن سلول میشود.
قرار گرفتن در معرض واکسن BCG، دی ان ا مونوسیت را دوباره بسته بندی می کند به گونه ای که کل این فرآیند را سرعت می بخشد و ژن های مورد نیاز برای پاسخ به تهدیدات عفونی را به سرعت فعال می کند.
قرار دادن مونوسیت‌ها در حالت آماده‌باش بالا باعث میشود آنها به همه عفونت‌ها، نه فقط سل، بیشتر پاسخ دهند.
قبلاً تصور می شد که سیستم ایمنی ذاتی ( cell mediated ) هیچ راهی برای به خاطر سپردن عفونت های قبلی ندارد، برخلاف سیستم ایمنی تطبیقی/Humoral که از سلول های T و آنتی بادی های خاص برای یادآوری پاتوژن هایی که قبلاً با آن مواجه شده است استفاده می کند.
در دهه گذشته، دانشمندان کشف کرده اند که سیستم ایمنی ذاتی در واقع می تواند یک حافظه غیر اختصاصی به نام “ایمنی آموزش دیده” تولید کند.
این فقط واکسن BCG نیست که سیستم ایمنی ذاتی را بیش از حد پاسخگو می کند. سایر واکسن های ضعیف شده زنده که از نوع ضعیف شده ویروس برای محافظت در برابر بیماری هایی مانند فلج اطفال، سرخک و آبله استفاده می کنند، اثر مشابهی دارند.
در کشورهایی که مرگ و میر نوزادان بالا است، واکسیناسیون علیه سل، سرخک یا آبله ممکن است تأثیر مفیدی در محافظت از نوزادان در برابر طیف وسیعی از عفونت‌های دیگر داشته باشد.
در کشورهای پیشرفته که نوزادان به ندرت در اثر بیماری های عفونی می میرند، علاقه بیشتری به استفاده بالقوه از واکسن BCG برای جلوگیری از آلرژی و اگزما در کودکان وجود دارد.
تصور این است که واکسن BCG ممکن است تأثیر مفیدی بر سیستم ایمنی در حال توسعه داشته باشد.
مطالعه‌ای از محققان MCRI که سال گذشته در آلرژی منتشر شد، نشان داد که واکسیناسیون BCG تأثیر مفیدی در پیشگیری از اگزما در نوزادانی دارد که مستعد ابتلا به این بیماری شایع پوستی هستند.
پی نوشت: در قبل از انقلاب واکسن BCG به تمام نیروهای نظامی ایران و افرادی که به خدمت سربازی میرفتند تزریق میشد.
رفرنس:
https://www.sciencealert.com/the-tb-vaccine-protects-against-a-range-of-infections
مولف: دکتر جمشید شاملو
